Onze taken
De eenheid 'Data Wetenschap en Analyse' van AMCRA buigt zich over de analyse en rapportering van antibioticumgebruiksgegevens bij dieren. De focus hierbij ligt momenteel op antibioticumgebruik op bedrijfsniveau en bij nutsdieren (varkens, kippen, runderen).
Concreet worden meldingen van antibioticumgebruik, verzameld in externe datacollectiesystemen, via een specifieke methodologie verwerkt tot enerzijds periodieke benchmarkrapporten voor individuele veehouders en dierenartsen, en anderzijds rapporten op sector of nationaal niveau.
Periodieke benchmarkrapporten
Deze richten zich op de individuele veehouders en dierenartsen.
Benchmarkrapporten voor veehouders beschrijven en benchmarken het gebruik op een specifiek bedrijf. De betrokken veehouder en dierenarts(en) krijgen inzicht in het antibioticumgebruik op het bedrijf aan de hand van het kengetal BD100 (aantal behandeldagen op 100 dagen). Essentieel hierbij is de objectieve vergelijking met andere bedrijven (= benchmarking). De rapporten bevatten ook kwalitatieve informatie, o.a. over het gebruik van de verschillende types antibiotica, gebaseerd op het belang voor dier- en volksgezondheid weergegeven door de AMCRA-kleurcodes.
Benchmarkrapporten voor dierenartsen geven inzicht in de mate waarin de dierenarts antibiotica voorschrijft, verschaft of toedient aan de hand van een score (de Veterinaire Benchmark Score, VBS) die weergeeft in welke mate een dierenarts betrokken is, als bedrijfsdierenarts of als verschaffer van antibiotica, bij diercategorieën met een groene, gele of rode benchmark kleurscore. De VBS is een score op 100, en hoe meer rode en/of gele diercategorieën waar de dierenarts bij betrokken is, hoe lager de VBS zal worden. Ook de benchmarkrapporten voor dierenartsen bevatten kwalitatieve informatie.
Rapporten op sector- of nationaal niveau
Deze rapporten beschrijven, vertrekkende van de gegevens op bedrijfsniveau, het antibioticumgebruik op nationaal niveau (bijv. in de Sanitel-Med Barometer of de BelVet-SAC rapporten), op niveau van een specifieke sector of zelfs voor een groep beslagen aangesloten bij een bepaald kwaliteitslabel. In deze rapporten wordt niet alleen de stand van zaken in, bijv., het voorbije jaar beschreven maar worden ook opvallende en/of belangrijke trends over verschillende jaren geïdentificeerd, opgevolgd en geduid.
De analyse en rapportering van het antibioticumgebruik vervult een belangrijke rol om de doelstellingen van AMCRA en de partners verenigd in de Antibioticaconvenanten en het Belgische NAP AMR te behalen. Immers, "meten is weten": gedetailleerde informatie in de vorm van 'op maat gemaakte' rapportering van antibioticumgebruik op bedrijfs- en sectorniveau kan worden aangewend voor een doelgerichte aanpak en opvolging van (te hoog) antibioticumgebruik. De eenheid 'Data Wetenschap en Analyse' van AMCRA speelt dus een cruciale rol in de communicatie naar en sensibilisering van gebruikers en verschaffers van antibiotica.
Naast de kerntaken van analyse en rapportering verleent de eenheid 'Data Wetenschap en Analyse' ook ondersteuning bij de ontwikkeling en werking van de verschillende Belgische datacollectiesystemen voor diergeneeskundig antibioticumgebruik, en is ze betrokken bij verschillende (inter)nationale projecten rond kwantificatie van antibioticumgebruik bij dieren.
Voor wie?
De eenheid 'Data Wetenschap en Analyse’ werkt nauw samen met de beheerders van datacollectiesystemen die antibioticumgebruik bij dieren registreren. Door regelmatig overleg beogen we een optimale samenwerking met onze opdrachtgever(s) en de beheerder(s) van datacollectiesystemen.
Momenteel werkt de eenheid 'Data Wetenschap en Analyse’ in opdracht van het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten, in het kader van de nationale datacollectie via Sanitel-Med voor varkens, pluimvee (de volledige braad- en legkippensector, en kalkoenen) en runderen (melk- en vleesvee, vleeskalveren). Daarnaast werkt de eenheid in opdracht van het Begrotingsfonds voor de gezondheid en de kwaliteit van de dieren en de dierlijke producten (Sanitair Fonds), in het kader van de datacollectie door AB Register en BIGAME, voor respectievelijk varkens, pluimvee, melk- en vleesvee in Vlaanderen, en voor melk- en vleesvee in Wallonië.
De BD100
De jaarlijks totaal in België verkochte hoeveelheid antibiotica voor dieren wordt bijv. gerapporteerd in mg actieve substantie per kg biomassa. Dit is een ‘gewicht-gebaseerde’ manier om antibioticagebruik te berekenen, aangezien gewicht-gebaseerde technische eenheden (mg) worden gebruikt.
Een andere manier is het bepalen van de mate waarin dieren worden blootgesteld aan antibioticagebruik. Dergelijke methode baseert zich op het bepalen van de behandelingsincidentie (Timmerman et al., 2006, Prev. Vet. Med., 74, p. 251-263). De berekening van de BD100 is hier een voorbeeld van. De BD100 is het aantal BehandelDagen met antibiotica op 100 dagen. Anders gezegd, het is het % behandeldagen met antibiotica. Dit is een 'dosis-gebaseerde' indicator, aangezien de teller het ‘aantal gebruikte dosissen’ omvat.
PRINCIPE VAN DE BEREKENING VAN DE BD100
Om de BD100 te berekenen wordt de hoeveelheid gebruikt antibiotica gedeeld door
- de DDDAbel of Defined Daily Dose Animal gedefinieerd voor België
- het totale gewicht aan dieren dat het risico liep behandeld te worden (gemiddeld aantal aanwezige dieren vermenigvuldigd met het geschat gewicht bij behandeling)
- het totale aantal dagen dat een dier het risico liep behandeld te worden.
Sommige producten hebben een langere werkingsduur. De LA-factor of 'Long Acting-factor' corrigeert voor deze verlengde werkingsduur. Eén dag behandelen met een langwerkend product dient immers meegerekend te worden als meer dan één behandeldag.
DUS:
Antibiotica waarvoor de bijsluiter een kleine dosis aanbeveelt wegen even zwaar door in de berekening als antibiotica waarvoor een grote dosis wordt aanbevolen.
Het antibioticagebruik wordt voor ieder bedrijf op een gestandaardiseerde manier berekend, waardoor bedrijven op een correcte manier met elkaar kunnen vergeleken worden!
DEFINED DAILY DOSIS ANIMAL
Algemeen bestaan er verschillende dosis-gebaseerde 'technische eenheden' om de gebruikte hoeveelheid antibiotica in uit te drukken: de defined daily dose (DDD), de used daily dose (UDD), de defined course dose (DCD), enz. Om het onderscheid te maken met de eenheden gebruikt in de humane geneeskunde en de diergeneeskunde voegen wij voor deze laatste een 'A' toe (voor 'animal').
Om de BD100 te berekenen wordt gebruikt gemaakt van de Belgische DDDA, de DDDAbel. Deze waarden worden gedefinieerd voor elk afzonderlijk product, gebaseerd op de informatie in de 'samenvatting van de productkenmerken'. Hetzelfde geldt voor de LA-factoren, de LAbel. Meer uitleg over de methodiek waarmee de DDDAbel en de LAbel bepaald worden vindt u in de documenten die u hieronder kunt downloaden. Er wordt ook beschreven hoe de behandelingsduur wordt bepaald, wat relevant is om een standaard dosis van een volledige behandeling (DCDbel) te bepalen. Tot slot is er een beknopte beschrijving van de methode die wordt gevolgd om een DDDAbel-waarde vast te leggen voor producten die off-label gebruikt worden bij diersoorten waarvoor deze producten niet vergund zijn.
Per diersoort waarvoor op dit moment door AMCRA benchmarkrapporten worden opgemaakt (varkens, kippen, kalkoenen, (vlees)kalveren, koeien) vindt u hieronder de antibioticadoseringenlijst. Daarin staan de DDDAbel en LAbel gedefinieerd voor alle producten. De antibioticadoseringenlijsten worden regelmatig up-to-date gebracht. Er is ook een lijst beschikbaar voor producten off-label gebruikt bij diersoorten waarvoor deze producten niet vergund zijn (en waarvan er AB-registraties zijn in Sanitel-Med).
GEBRUIKTE GEWICHTEN PER DIERCATEGORIE
Aangezien het precieze gewicht bij de behandeling van de dieren niet gekend is, moet gewerkt worden met een verondersteld gewicht op moment van behandeling. Voor varkens en braadkippen wordt er gebruikgemaakt van standaardgewichten die worden aanbevolen door het Europese ESVAC-project. Voor de andere diercategorieën wordt gewerkt met gewichten bepaald in overleg met de sectoren.
Benchmarken en AB-bedrijfsstatuut
VEEHOUDERS
Alle procedures die door AMCRA worden toegepast m.b.t. het berekenen, het controleren en opvolgen van de datakwaliteit, het benchmarken en het rapporteren van antibioticagebruik bij dieren op bedrijfsniveau, op basis van data verzameld in Sanitel-Med, worden samengevat in een Standard Operating Procedure (huidige versie 4 juli 2025). Dit omvat de uitleg over de berekening van de BD100, de gebruikte dieraantallen en de standaardgewichten (zie ook hierboven), en de methode en parameters die gebruikt worden bij het benchmarken en het bepalen van de benchmarkkleurscores (zie algemene principes hieronder). Sinds publicatie van het KB van 17 december 2024 heeft het AB-bedrijfsstatuut een wettelijke betekenis met mogelijke gevolgen bij langdurig grootgebruik; de principes voor de bepaling van het AB-bedrijfsstatuut worden samengevat in een afzonderlijk document (huidige versie 19 februari 2025).
Benchmarken van veehouders gebeurt door hun antibioticagebruik, namelijk hun gemiddelde BD100-waarde in de benchmarkperiode, te vergelijken met één of twee BD100-grenswaarden. Dit wordt gedaan per diercategorie. De benchmarkperiode is één (varkens, pluimvee, melkvee) of twee jaar (vleeskalveren). Het resultaat is een benchmarkwaarde (= gemiddelde BD100) en een benchmarkkleurscore volgens indeling als laaggebruiker (groen), aandachtsgebruiker (geel) of grootgebruiker (rood).
In België wordt in een eerste fase steeds gewerkt met dynamische grenswaarden: grenswaarden die bij elk benchmarkrapport wijzigen. Bij elk nieuw benchmarkrapport worden ze immers opnieuw berekend. Typisch wordt gewerkt met twee grenswaarden; de BD100-waarde waar 10% van alle bedrijven boven zit, is de bovenste grenswaarde of actiewaarde. De BD100-waarde waar 50% van alle bedrijven onder zit, is de onderste grenswaarde of aandachtswaarde. Werken met dynamische grenswaarden leidt ertoe dat inzicht wordt verkregen over hoe de sector als geheel evolueert en dat tegelijk op een realistische manier de bedrijven met het hoogste antibioticagebruik worden geïdentificeerd. Het nadeel van deze werkwijze is echter dat veehouders nooit goed weten waaraan ze zich in een volgend benchmarkrapport kunnen verwachten.
Daarom wordt in een tweede fase overgeschakeld naar intervalgrenswaarden. Dergelijke grenswaarden worden voor een langere periode – het interval – aangehouden. De duur van het interval hangt af van het globale antibioticagebruik in de sector, het antibioticagebruik bij andere dierencategorieën en van de onderste en bovenste grenswaarden zelf.
Figuur: Principe van benchmarken met behulp van twee grenswaarden.
Op dit moment wordt enkel in de melkveesector met dynamische grenswaarden gewerkt. De datacollectie is daar eind 2018 opgestart en een eerste benchmarkrapport voor melkveehouders werd in 2019 uitgegeven.
Er wordt pas naar intervalgrenswaarden overgeschakeld als er een voldoende duidelijk beeld is van (de evolutie van) het antibioticumgebruik in een sector. Dit is reeds het geval voor de varkens-, pluimvee- en vleeskalversector, waar al meerdere jaren het antibioticumgebruik in kaart wordt gebracht en via benchmarkrapporten wordt gecommuniceerd naar veehouders en dierenartsen. In deze sectoren maken de intervalgrenswaarden deel uit van de sectorspecifieke reductiedoelstellingen die voorop gesteld worden in het AMCRA 2024 plan en in overleg met de sectoren eind 2020 werden uitgewerkt.
De sectorspecifieke reductiedoelstellingen bestaan uit de BD100-aandachts- en actiewaarden die starten op 1 januari 2021 en geleidelijk zakken in de tijd, met een eerste bijstelling voorzien in 2023 en een voorlopig laatste in 2024. Op die manier is er sprake van een reductiepad voor elke sector, en is het voor elke veehouder nu al duidelijk waaraan in de toekomst voldaan zal moeten worden. De reductiepaden worden regelmatig besproken in werkgroepen om de resultaten en situatie in de praktijk te evalueren.
Er kan ook gebenchmarkt worden op basis van de AMCRA-kleurcodes (gele, oranje of rode kleurcode) die antibiotica toegekend krijgen.
Figuur: Voorbeeld van een verdeling van het aantal behandeldagen volgens AMCRA kleurcode.
DIERENARTSEN
De methodiek voor het benchmarken van dierenartsen is eveneens beschreven in een Standard Operating Procedure (huidige versie 23 mei 2024).
Concreet gebeurt het benchmarken aan de hand van een Veterinaire Benchmark Score (VBS), een cijfer op 100 dat een weergave is van de benchmarkresultaten van de contractbedrijven van een dierenarts en de niet-contractbedrijven waar een dierenarts antibiotica verschaft. Een 'contractbedrijf' wordt hierbij gedefinieerd als een bedrijf waarmee de dierenarts minstens de helft (= 183 dagen) van de benchmarkperiode (= een jaar) een contract had als bedrijfsdierenarts.
Concreet weerspiegelt de VBS de mate waarin een dierenarts bijdraagt aan groene, gele en rode diercategorieën.
Net zoals voor veehouders worden voor de VBS twee grenswaarden bepaald die de dierenartsen verdelen in 50% 'laagverschaffers', 40% 'aandachtsverschaffers' en 10% 'grootverschaffers'.
Figuur: Het benchmarken van dierenartsen op basis van de Veterinaire Benchmark Score en twee grenswaarden.
Sectorspecifieke grenswaarden
Sanitel-Med Barometer AB-gebruik
